Dieta DASH i dieta wegetariańska w leczeniu nadciśnienia tętniczego

Nadciśnienie tętnicze zalicza się do chorób zależnych od sposobu odżywiania. Stanowi ono bardzo poważny problem społeczny i zdrowotny na świecie (Krzych i in. 2007). Należy do chorób cywilizacyjnych, często występujących w populacji, związanych z nieprawidłowym stylem życia i niedostateczną wiedzą żywieniową (Bronkowska i in. 2009). Obecnie choruje na nie już ok. 25% osób dorosłych, a ich liczba wciąż wzrasta. Jest to związane zarówno z nieefektywną polityką zdrowotną, jak również z nieskutecznie prowadzonymi działaniami profilaktycznymi. Jednocześnie na wzrost zachorowań bardzo istotnie wpływa rozwój cywilizacyjny i uprzemysłowienie (Krzych i in. 2007).

Wartości ciśnienia wskazujące na występowanie nadciśnienia u osoby badanej to 140 mmHg lub wyższe w przypadku ciśnienia skurczowego i 90 mmHg lub wyższe w przypadku ciśnienia rozkurczowego (Krzych i in. 2006).

Znaczenie diety w profilaktyce nadciśnienia tętniczego

Odżywianie w bardzo istotny sposób wpływa na rozwój i funkcjonowanie organizmu człowieka. Dieta zbilansowana, która pokrywa zapotrzebowanie na wszystkie niezbędne składniki odżywcze i jest bogata w witaminy i składniki mineralne, zapewnia prawidłowy rozwój organizmu i jego prawidłowe funkcjonowanie. Sposób odżywiania ma ogromne znaczenie na każdym etapie życia człowieka (Bronkowska i in. 2009).

Leczenie niefarmakologiczne nadciśnienia tętniczego w postaci modyfikacji stylu życia jest wprowadzane u wszystkich osób (dorosłych i dzieci), niezależnie od stadium choroby. Obejmuje zarówno zmianę dotychczasowej diety, jak również zwiększenie aktywności fizycznej, zaprzestanie palenia papierosów i ograniczenie spożycia alkoholu. Leczenie niefarmakologiczne może wpłynąć zarówno na zwiększenie skuteczności działania leku, jak również na zmniejszenie jego dawki (Bronkowska i in. 2009).

Stosowanie odpowiednio zbilansowanej diety zaleca się przez okres co najmniej 6 miesięcy, w celu uzyskania ciśnienia skurczowego <140 mmHg i ciśnienia rozkurczowego <90 mmHg. Jeżeli w tym okresie czasu wartości ciśnienia nie ulegną obniżeniu wprowadza się leczenie farmakologiczne (Sacks i in. 2010). Ograniczenie spożycia alkoholu i palenia papierosów również wpływa na obniżenie wartości ciśnienia tętniczego, przyczyniając się w znacznym stopniu do obniżenia ryzyka chorób układu krążenia (Bronkowska i in. 2009). 

Stres działa negatywnie na wartości ciśnienia, powodując jego wzrost. Dlatego unikanie stresu sprzyja prewencji i leczeniu nadciśnienia (Jankowski i in. 2001).

W jaki sposób dieta może wpłynąć na wartości ciśnienia tętniczego?

Otyłość, jak i nadciśnienie, stanowią poważny czynnik ryzyka wystąpienia chorób układu krążenia (Nguyen i in. 2012). Z nieprawidłową masą ciała związane jest ok. 80% przypadków nadciśnienia tętniczego (Chrostowska i in. 2011). W licznych badaniach naukowych wykazano skuteczność wprowadzenia diety odchudzającej i utrzymującej się redukcji masy ciała na obniżenie wartości ciśnienia tętniczego. Pozytywne wyniki uzyskiwano już przy kilkuprocentowej redukcji. Każde zmniejszenie masy ciała o jeden kilogram powoduje obniżenie ciśnienia skurczowego i ciśnienia rozkurczowego. Umożliwia to podawanie mniejszych dawek leków przeciwnadciśnieniowych, a także leków przeciwcukrzycowych w przypadku osób chorujących również na cukrzycę. Bardzo istotny w redukcji masy ciała jest udział diety odchudzającej, ale również wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej. Wprowadzenie takich zmian stylu życia jest najskuteczniejsze i powoduje uzyskanie pożądanych efektów (Kujawska – Łuczak i in. 2010).

Dieta bogata w warzywa, owoce i niskotłuszczowe przetwory mleczne, przy jednocześnie niskiej podaży nasyconych kwasów tłuszczowych korzystnie wpływa na wartości ciśnienia tętniczego, obniżając jego wartości. W nadciśnieniu tętniczym dieta powinna dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych, a także stanowić źródło energii wystarczającej do pokrycia całodziennego zapotrzebowania na procesy przemiany materii (Heleniak i in. 2002).

Dieta niskosodowa – podstawowe założenia

Według Polskich Norm Żywienia bezpieczne spożycie soli kuchennej przez osoby zdrowe to 3-8g NaCl/d (1200–3200 mg sodu) w przypadku osób dorosłych i 2,8-6,8g NaCl/d (1120-2720 mg sodu) dla dzieci. Dokładne ilości zalecane w ciągu dnia zależą od wieku, płci, aktywności fizycznej czy masy ciała (Heleniak i in. 2002).

W diecie osób z nadciśnieniem tętniczym zalecane jest zmniejszenie dziennej podaży energii do 1700-2000 kcal. Uzyskuje się je głównie poprzez ograniczenie spożycia tłuszczy, przede wszystkim w postaci kwasów tłuszczowych nasyconych do 25% dziennego zapotrzebowania energetycznego. Ilość białka w diecie powinna wynosić 1g/kg masy ciała na dzień. Natomiast główne źródło energii dla tych osób stanowią węglowodany, zwłaszcza węglowodany złożone. Istotne jest również ograniczenie  spożycia soli kuchennej do 1-3 g dziennie i jak najczęstsze zastępowanie jej świeżymi ziołami i przyprawami, takimi jak czosnek, bazylia, oregano czy majeranek. Podczas przygotowywania posiłków można również zastosować sól potasową. W swoim składzie zawiera obniżoną zawartość sodu o 30%, ponieważ jony sodu zostały zastąpione jonami potasu.

Nie zaleca się również spożywania produktów, które w swoim składzie zawierają sól, jak np. słone paluszki, krakersy, chipsy, hamburgery i zapiekanki. Istotne jest również zmniejszenie spożycia wędlin, produktów kiszonych, wędzonych i konserw, a także serów, przede wszystkim topionych i dojrzewających (Ciborowska i in. 2009). Należy zwrócić uwagę na ilość sodu występującą w wodzie mineralnej czy źródlanej i wybierać wody niskosodowe (Heleniak i in. 2002).

Zaleca się zwiększenie podaży witamin, m.in. witaminy C (do 150-200 mg/d). Ich zwiększone straty obserwowane są pod wpływem stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego środków farmaceutycznych o działaniu moczopędnym.  Należy spożywać odpowiednią ilość warzyw i owoców, stanowiących istotne źródło potasu w diecie np. banany, brzoskwinie, pomidory, ziemniaki.

Efekty stosowania diety DASH w nadciśnieniu tętniczym

Dieta DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) charakteryzuje się niskim spożyciem sodu i niską wartością energetyczną. Jest dietą bogatą w ryby morskie, chude mięso, warzywa i owoce. W licznych badaniach naukowych wykazano jej korzystny wpływ na obniżenie wartości ciśnienia tętniczego. Jest to spowodowane m.in. przez wysokie spożycie warzyw i owoców (4-5 porcji dziennie), które są źródłem potasu. W diecie DASH obserwowane jest ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych, a także produktów powodujących zwiększenie poziomu cholesterolu we krwi. Główne źródło energii w diecie stanowią węglowodany złożone, przede wszystkim w postaci produktów zbożowych (5-6 porcji), będących ważnym źródłem błonnika pokarmowego. Błonnik pokarmowy zmniejsza wchłanianie tłuszczu, jak również obniża stężenie cholesterolu we krwi.

Ryby morskie są ważnym źródłem kwasów omega-3, które obniżają ciśnienie tętnicze krwi, a także zmniejszają ryzyko wystąpienia powikłań sercowo – naczyniowych. W diecie DASH istotne jest również spożycie orzechów (4-5 razy w tygodniu) i nasion roślin strączkowych, będących źródłem białka i składników mineralnych, takich jak magnez i potas. Orzechy i rośliny strączkowe stanowią dodatkowe źródło błonnika pokarmowego (Kobus i in. 2008). 

Dieta DASH opiera się na ograniczeniu spożycia czerwonego mięsa, słodyczy i napojów słodzonych. W wyniku tych ograniczeń uzyskuje się charakterystyczne dla tej diety obniżenie podaży całkowitego tłuszczu, a także kwasów tłuszczowych nasyconych.  Oprócz błonnika dieta DASH jest bogata w białko, magnez, wapń i potas. Cechą charakterystyczną tej diety jest również wysoka podaż substancji, takich jak: flawonole, fitosterole, likopen, luteina, zeaksantyna czy izoflawony (Delichatsios i in. 2005).

Dieta DASH w połączeniu ze zmniejszoną podażą sodu w większym stopniu wpływa na obniżenie wartości ciśnienia tętniczego niż samo ograniczenie sodu w diecie lub stosowanie wyłącznie diety DASH. Jej korzystne działanie jest obserwowane również przy dodatkowej modyfikacji stylu życia, jaką jest wzrost aktywności fizycznej, ograniczenie spożycia alkoholu czy zmniejszenie masy ciała u osób otyłych lub z nadwagą (Hinderliter i in. 2010).  

Nadciśnienie tętnicze a dieta wegetariańska

Stosowanie diety wegetariańskiej jak podają liczne badania naukowe obniża ryzyko śmierci z powodu różnych chorób. Jest to wyraźnie zauważalne podczas analiz  porównawczych wskaźników umieralności wśród wegetarian i osób stosujących dietę konwencjonalną w danej grupie wiekowej. W znacznym stopniu jest to spowodowane mniejszą umieralnością na choroby serca i układu sercowo – naczyniowego. Obniżenie ryzyka śmierci z powodu tych chorób jest zauważalne nie tylko wśród wegetarian, ale także wśród osób prowadzących zdrowy styl życia, ale spożywających w swojej diecie mięso.

Dieta wegetariańska może wykazywać zarówno pozytywny jak i negatywny wpływ na zdrowie. Jednakże w profilaktyce i leczeniu chorób układu sercowo – naczyniowego wykazuje przede wszystkim działanie korzystne dla zdrowia. Dieta wegetariańska zmniejsza występowanie czynników ryzyka chorób serca głównie poprzez uzyskiwanie korzystniejszego profilu lipidowego u wegetarian, niższego wskaźnika BMI, a także niższego ciśnienia tętniczego (Phillips 2005). Ponadto charakteryzuje się niską podażą tłuszczu, a zwłaszcza kwasów tłuszczowych nasyconych i wysoką podażą fitosteroli i błonnika, co korzystnie wpływa na leczenie nadciśnienia. Jest bogata w produkty pochodzenia roślinnego, które stanowią bogate źródło potasu, magnezu i antyoksydantów, niezbędnych w diecie chorujących na nadciśnienie.

Wegetarianizm nie opiera się tylko na stosowaniu diety, ale również na modyfikacji stylu życia. Dlatego wegetarianie znacznie częściej uprawiają regularną  aktywność fizyczną, rezygnują z palenia papierosów czy nadużywania alkoholu, a także unikają stresu. Taki styl życia jest zalecany dla osób z nadciśnieniem, ponieważ wpływa na zmniejszenie poziomu lipidów we krwi, obniżenie ciśnienia krwi, a także na spadek masy ciała (Winston i in. 2009).

Wegetarianie mają niższe wartości ciśnienia tętniczego niż osoby nie stosujące diety wegetariańskiej. Wyższe spożycie produktów pochodzenia roślinnego, przy zmniejszonym spożyciu mięsa zmniejsza ryzyko rozwoju nadciśnienia w przyszłości i stanowi znaczący czynnik w jego profilaktyce (Steffen i in. 2005).

LITERATURA

1. Bronkowska M., Martynowicz H., Żmich K., Szuba A., Biernat J. Wybrane elementy stylu życia oraz wiedza żywieniowa otyłych osób z rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym. Nadciśnienie Tętnicze, 2009; 13 (4): 266-274.
2. Krzych Ł.J., Zejda J.E. Ciśnienie tętnicze krwi u zdrowych, młodych osób dorosłych w obserwacji 12 – miesięcznej. Polski Przegląd Kardiologiczny, 2007; 9 (6): 409 – 416. 
3. Krzych Ł.J., Kowalska M., Zejda J.E. Styl życia młodych osób dorosłych z podwyższonymi wartościami ciśnienia tętniczego. Nadciśnienie Tętnicze, 2006; 10 (6): 524 – 531.
4. Sacks F.M., Campos H. Diet therapy in hypertension. The New England Journal of Medicine, 2010; 362: 2102-2112.
5. Nguyen T., Lau D.C.W. The obesity epidemic and its impact on hypertension. Canadian Journal of Cardiology, 2012; 28: 326-333. 
6. Chrostowska M., Szyndler A., Polonis K., Tykarski A., Narkiewicz K. Rozpowszechnienie otyłości brzusznej u chorych z nadciśnieniem tętniczym w Polsce – konsekwencja zmiany kryteriów diagnostycznych w zaleceniach Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego z 2011 roku. Nadciśnienie Tętnicze, 2011; 15(3): 155-162.
7. Kujawska – Łuczak M., Bogdański P., Szulińska M., Pupek – Musialik D.   Czy nadciśnienie tętnicze wpływa na skuteczność terapii odchudzającej u osób z otyłością prostą?. Nadciśnienie Tętnicze, 2010; 14(3): 177 – 188.
8. Hinderliter A.L., Babyack M.A., Sherwood A., Blumenthal J.A. The DASH diet and insulin sensitivity. Curr Hypertens Rep, 2011; 13: 67 – 73
9. Jankowski P., Kawecka – Jaszcz K., Jastrzębski M. Pierwotna prewencja nadciśnienia tętniczego u kobiet. Folia Cardiol., 2001; 8(Supl. D): D25 – D36.
10. Heleniak G., Jabłoński E., Kaźmierczak U. Leczenie niefarmakologiczne nadciśnienia tętniczego – modyfikacja żywienia. Część II. Składniki mineralne: sód, potas, wapń i magnez w diecie osób z nadciśnieniem tętniczym. Nadciśnienie tętnicze, 2002; 6(2): 123 – 132.
11. Kobus G., Łagoda K., Bachórzewska – Gajewska H. Niefarmakologiczne  metody leczenia dzieci i młodych osób chorych na nadciśnienie tętnicze. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 2008; 4(4): 163–167.
12. Winston J.C., Mangels A.R. Position of the American Dietetic Association: Vegetarian diets. Journal of the American Dietetic Association, 2009; 109 (7): 1266-1282. 
13. Delichatsios H.K., Welty F.K. Influence of the DASH diet and other low – fat, high – carbohydrate diets on blood pressure. Current Atherosclerosis Reports, 2005; 7: 446 – 454.  
14. Phillips F. Vegetarian nutrition. Nutrition Bulletin, 2005; 30: 132 – 167.    
15. Steffen L.M., Kroenke C.H., Xinghua Y., Pereira M.A., Slattery M.L., Van Horn L. Associations of plant food, dairy product, and meat intakes with 15-y incidence of elevated blood pressure in young black and white adults: the Coronary Artey Risk Development in Young Adults. American Journal of Clinical Nutrition, 2005; 82: 1169-1177.

Spodobał ci się nasz artykuł? Już teraz na naszym blogu możesz przeczytać więcej.